به گزارش تحریریه، مرکز اروپایی «مدرن دیپلماسی» در تحلیل پیامدهای ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای از سوی ترامپ و خطر آغاز یک رقابت تسلیحاتی جهانی آورده است:
اظهار اخیر رئیس‌جمهور دونالد ترامپ مبنی بر اینکه ایالات متحده آزمایش تسلیحات هسته‌ای را از سر خواهد گرفت، یکی از مهم‌ترین تغییرات سیاستی در امنیت جهانی از زمان پایان جنگ سرد تاکنون به شمار می‌رود.
رئیس‌جمهور دونالد ترامپ اخیراً اعلام کرده است که ایالات متحده آزمایش تسلیحات هسته‌ای را از سر خواهد گرفت؛ اقدامی که یکی از مهم‌ترین تغییرات سیاستی در امنیت جهانی از پایان جنگ سرد محسوب می‌شود. ایالات متحده از سال ۱۹۹۲ تاکنون هیچ انفجار هسته‌ای کامل انجام نداده است؛ زمانی که واشنگتن، مسکو و پکن—با وجود اختلافات سیاسی‌شان—به یک ریتم غیررسمی مهار آزمایش‌ها پایبند بودند. برای بیش از سه دهه، این تعلیق به کند شدن سرعت مسابقه تسلیحات هسته‌ای، کاهش نگرانی‌های زیست‌محیطی و تشویق توافق‌های چندجانبه کنترل تسلیحات کمک کرده است.
با این حال، ترامپ در بیانیه‌ای کوتاه اما شگفت‌انگیز پیش از دیدار خود با رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ، اعلام کرد که پنتاگون آزمایش‌های هسته‌ای را «بر مبنایی برابر» با روسیه و چین آغاز خواهد کرد. او استدلال کرد که این اقدام برای همگام شدن با نمایش‌های جدید موشکی روسیه و آنچه وی فعالیت‌های هسته‌ای «گسترش‌یافته و نفوذناپذیر» چین خواند، ضروری است. با قرار دادن ابتکار عمل در دستان آمریکا، ترامپ نشان داد که اکنون بار محدودسازی باید بر دوش دو قدرت هسته‌ای دیگر باشد.
این بیانیه فوراً زنگ خطر را نه تنها در پایتخت‌های خارجی بلکه در حوزه‌های سیاست‌گذاری واشنگتن نیز به صدا درآورد. حامیانی مانند جیم ریش، رئیس کمیته روابط خارجی سنا، این تصمیم را «پاسخی معقول» به تغییر وضعیت هسته‌ای دشمنان دانسته‌اند. در مقابل، منتقدانی مانند جک رید، دموکرات ارشد، هشدار می‌دهند که ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای می‌تواند دهه‌ها پیشرفت سخت در عدم اشاعه را نابود کرده و یک رقابت هسته‌ای جهانی جدید را آغاز کند. با این حال، هر دو طرف موافق‌اند که پیامدهای چنین اقدامی می‌تواند بسیار گسترده باشد.
نگاهی به گذشته: تاریخ آزمایش هسته‌ای
آزمایش هسته‌ای جهان مدرن را به‌گونه‌ای شکل داده است که معدود فناوری‌های دیگر چنین تأثیری داشته‌اند. نخستین انفجار هسته‌ای—آزمایش «تریتی» در سال ۱۹۴۵ در نیومکزیکو—بشریت را وارد عصر اتم کرد. در دهه‌های بعد، ایالات متحده، اتحاد جماهیر شوروی، بریتانیا، فرانسه و چین صدها آزمایش انجام دادند، غالباً در بیابان‌ها، جزایر، و اقیانوس‌های دورافتاده. هر آزمایش موجب بهبود طراحی سلاح، توسعه سامانه‌های جدید پرتاب و نمایش قدرت ژئوپولیتیک شد. اما هزینه‌ها عظیم بود: آلودگی رادیواکتیو، تخریب محیط زیست، آوارگی جمعیت‌های محلی و اثرات بلندمدت بر سلامت جوامع در معرض قرار گرفته.
فشار عمومی در دهه ۱۹۶۰ افزایش یافت و توافق‌های محدود شکل گرفت. «معاهده منع جزئی آزمایش» در سال ۱۹۶۳ آزمایش‌های جوی، زیرآبی و فضایی را ممنوع کرد اما اجازه آزمایش‌های زیرزمینی را حفظ کرد. تنها در دهه ۱۹۹۰، پس از پایان جنگ سرد، اجماع جهانی گسترده‌تری برای پایان دادن به همه انفجارهای هسته‌ای شکل گرفت. این امر به ایجاد معاهده جامع منع آزمایش هسته‌ای (CTBT) انجامید—پیمانی تاریخی برای توقف توسعه سلاح‌های هسته‌ای از مبدا.
CTBT: سنگ‌بنای مهار جهانی
CTBT که در سال ۱۹۹۶ توسط سازمان ملل تصویب شد، همه انفجارهای هسته‌ای را—چه زیرزمینی، چه زیرآبی و چه جوی—ممنوع می‌کند. امروز ۱۸۷ کشور آن را امضا و ۱۸۵ کشور تصویب کرده‌اند، اما همچنان لازم‌الاجرا نشده است.
برای اجرای رسمی آن، ۴۴ کشور خاص باید آن را تصویب کنند—۸ کشور هنوز این کار را نکرده‌اند: آمریکا، چین، ایران، اسرائیل، مصر، هند، پاکستان و کره شمالی.
با وجود این، CTBT هنجارهای مهمی ایجاد کرده است. «سامانه نظارت بین‌المللی» (IMS) با ۳۳۷ ایستگاه قادر است کوچک‌ترین انفجار را نیز تشخیص دهد و تمام آزمایش‌های کره شمالی را ثبت کرده است.
هدف کلی CTBT روشن است:
* جلوگیری از پیشرفت تسلیحات هسته‌ای،
* جلوگیری از ظهور قدرت‌های هسته‌ای جدید،
* و کاهش نقش و جذابیت سلاح‌های هسته‌ای.
تقریباً سه دهه است که این معاهده کمک کرده «جن هسته‌ای» تا حدی در بطری باقی بماند.
رقابت تسلیحاتی جدید؟ خطرات واقعی است
خطر ازسرگیری آزمایش‌های آمریکا تنها خود آزمایش‌ها نیست؛ بلکه واکنش دیگران است.
اگر واشنگتن تعلیق چند دهه‌ای را بشکند، تقریباً قطعی است که مسکو و پکن نیز با آزمایش‌های جدید یا توسعه تسلیحات واکنش نشان دهند. دیگر قدرت‌های هسته‌ای—خصوصاً هند و پاکستان—ممکن است آن را یک ضرورت راهبردی ببینند.
این دقیقاً کابوس دیرینه متخصصان عدم اشاعه است: رقابت هسته‌ای جهانی در قرن ۲۱.
هند و پاکستان: معادله‌ای به‌شدت شکننده
آسیا جنوبی خانه دو دشمن هسته‌ای با بی‌اعتمادی ریشه‌دار است. هند در سال ۱۹۹۸ آزمایش انجام داد؛ پاکستان نیز در واکنش آزمایش کرد. اگر آمریکا اکنون آزمایش‌ها را از سر بگیرد، هند—که به دنبال بهبود قابلیت‌های گرماهسته‌ای است—ممکن است چرخه آزمایش را احیا کند. پاکستان نیز ناچار پاسخ خواهد داد.
اما هر دو کشور با مشکلات بزرگی مواجه‌اند:
* تغییرات اقلیمی و کمبود آب،
* رکود اقتصادی،
* فقر بالا،
* ضعف ساختارهای عمومی،
* و زیرساخت‌های اجتماعی شکننده.
رقابت هسته‌ای، منابع حیاتی را از حوزه‌هایی چون سلامت، آموزش، فقرزدایی و سازگاری اقلیمی منحرف می‌کند.
هزینه انسانی بازی با آتش هسته‌ای
سلاح‌های هسته‌ای اغلب با زبان فنی توصیف می‌شوند، اما اثر واقعی آن‌ها انسانی است: قربانیان هیروشیما، ناکازاکی، اقیانوس آرام، سمیپالاتینسک و نوادا نشان می‌دهند که انفجار هسته‌ای رنج چند نسل به جا می‌گذارد.
در هر تبادل هسته‌ای آینده، مرگ‌های فوری تنها بخش کوچکی از فاجعه خواهد بود: سرطان‌ها، جهش‌های ژنتیکی، فروپاشی اقتصادی، آوارگی و حتی خطر «زمستان هسته‌ای» که می‌تواند کشاورزی جهانی را نابود کند.
لحظه‌ای برای رهبری، نه تشدید
جهان امروز بیش از هر زمان دیگری متصل، شکننده و آگاه به خطرهای وجودی است. از سرگیری آزمایش‌ها تهدیدی برای دهه‌ها پیشرفت در ساخت قواعد جهانی علیه سلاح‌های هسته‌ای است. اکنون زمان رهبری برای گفت‌وگو، مهار و تقویت CTBT است—نه بازگشت به منطق خطرناک جنگ سرد.
اگر آمریکا، روسیه و چین مسیر دیپلماسی را انتخاب کنند، CTBT می‌تواند به‌سوی اجرای جهانی پیش برود. اگر هند و پاکستان از وسوسه دنبال کردن قابلیت‌های جدید پرهیز کنند، می‌توانند بر تهدیدهای واقعی—آب، غذا، آب‌وهوا، فقر—تمرکز کنند.
جهان همین حالا هم به اندازه کافی سلاح هسته‌ای برای نابودی خود دارد. آنچه نیاز دارد همکاری بیشتر است، نه انفجارهای بیشتر.
ما اکنون در یک نقطه‌ی انتخاب ایستاده‌ایم: مسیری ما را به تاریک‌ترین فصول قرن گذشته بازمی‌گرداند؛ مسیر دیگر به سوی جهانی امن‌تر و باثبات‌تر می‌برد. انتخاب با رهبران امروز است—اما پیامدهای آن گریبان نسل‌های آینده را خواهد گرفت.
پایان/
نظر شما